Илья Доҕуурап сэрии кэнниттэн дойдутугар төннөр. Кини тракторист балтын Маайаны көрсө охсоору массыына-трактор станциятыгар кэлэр. Кинини МТС бухгалтера Тустаахап көрсөн дьиэтигэр илдьэр, Маайа кинилэргэ дьукаах олорор эбит. Кыыс ыраах учаастакка тыа солооһунугар сылдьар буолан дьиэтигэр суох буолан биэрэр. Кэмниэ кэнэҕэс сүүнэ улахан тракторынан балта кэлэн, өр кэмҥэ көрсүбэтэх убайдыы-балыстыы дьэ көрсөллөр.
Күн-дьыл ааһар. Илья Доҕуурап Тустаахаптар кыыстара тракторист Клаваны кэргэн ылан холбоһоллор. Илья “Кыһыл төрүттээһин” колхозка олохсуйа хаалар, аны мунньахха кинини колхоз председателинэн талаллар. Колхоз партийнай тэрилтэтин секретара Афанасий Кустуровтыын олус тапсан үлэлииллэр. Саҥа председатель араас дьону кытта көрсүһэр, кэпсэтэр. Кини колхозка ыһыллыы-тоҕуллуу барбытын бэлиэтии көрөр, бэл диэтэр техникалара хаар анныгар ыһыллан хаалбыттар. Арай колхоз аттара турар далларын иһигэр бэрээдэги көрөн үөрэр. Манна Василий Данилов куонньук үлэлиир- хамсыыр сирэ эбит.
Биирдэ Доҕуурап тутуу маһын көрө таарыйа Дьэпсэй оҕонньордуун уонна кини сиэнэ Сүөдэр уоллуун тыаҕа барсыһар. Онно сылдьан булчуттар биир арҕахтан үс эһэни бултууллар. Колхозтаахтар дьонноро бултуйбуттарыгар малааһын тэрийэллэр, көр-нар, үөрүү-көтүү саҕаланар.
Колхозка Климентий Сантаев диэн колхоһу тэрийсибит, уруккута тимир ууһа, икки сыл билиэҥҥэ сылдьыбыт киһи төннөр. Эдэр, эрчимнээх барбыт киһи сааһыгар холооно суох кырдьан дьүдэйэн кэлээхтээбит. Оҕолоро аҕаларын көрсөн дэлби үөрбүттэр, оттон кэргэнэ сураҕа суох сүтэ сылдьыбыт киһитин кэтэспэккэ атын киһини дьиэтигэр киллэриммит. Василий Данилов аһаҕастык кэпсэтэ, Климентий санаатын истээри тиийэр. Олохторун сэрии алдьаппыт дьонугар Данилов сүбэ-ама буолар уонна Сөдүөрэлээх Тихоны ыҥыран сирэй көрсөн олорон быһаарсарга сананар. Бу уустук боппуруоһу быһааран Тихон сулумах киһи барар буолла, Сөдүөрэ Климентийга төннөн бииргэ олоруох буоллулар.
Председатель Доҕуурап ыҥыртаабыт дьоно мунньахха кэлэн тутаах боппуруостары быһаарсаллар. Баанньык тутуутугар мас тиийбэтэ, күрүөлээһиҥҥэ уонна да атын тутууларга пилорама наһаа наадатын туруорсаллар. Салгыы ыраах сытар фермаҕа тиийбит салайааччылар ыанньыксыттар олорор усулуобуйаларын көрдүлэр-иһиттилэр. Дьиэ-уот саҥардыыта, сибиэһэй хаһыат, сурунаал наадатын бэлиэтээтилэр. Фермаҕа бэйэтигэр эмиэ итэҕэс-быһаҕас баара арыллан таҕыста. Сотору кэминэн председатель дьаһалынан Василий Данилов ферма үлэһиттэрин бөһүөлэккэ көһөртүүр үөрүүлээх күнэ үүннэ.
Доҕуурап райком председателигэр хаһаайыстыбатын кэритэн көрдөрөр. Былырыыҥҥытааҕар ыһыыга үчүгэйдик бэлэмнэммиттэрин, онно туттуллар техника ремона бэркэ барбытын райком председателэ бэлиэтиир.
Быйыл саас эрдэ кэлэн хаар эмискэ уулунна. Маай бырааһынньыгын кэннэ дьон утуйа сыттаҕына эмискэ быһылаан буолла. Үрэххэ тутуллубут быһыт диэкиттэн үп-үрдүк күүгэннээх уу аппалар устун сүүрүгүрдэн киирэн барбыт. Доҕуурап фермаҕа сүүрэн тиийбитэ үлэһиттэр сүөһүлэрин номнуо үрдүк кырдалга таһаартаабыттар. Бу кэмҥэ куонньук Данилов аттарын өрүһүйэн баран ферма үлэһиттэригэр көмөлөһө кэлбит. Илья Доҕуурап оҕуруот учаастагын көрө тиийбитэ хата улахан хоромньу тахсыбатах эбит.
Күһүн буолан үлэ үмүрүйэн иһэр. Правление мунньаҕар оҕуруот аһын куорат рыногар атыылыыр боппуруос көрүллэр. Бородууктаны атыылааһыҥҥа Василий Данилов, бухгалтерынан Саабыс барар буоллулар. Кинилэр сарсыныгар куоракка дьон бөҕө тоҕуоруйбут сиригэр тиийэн бастаан сыананы үөрэттилэр. Онтон Василий лаарын айаҕар оҕуруот аһын сыанатын хаптаһыҥҥа суруйан саайан кэбистэ. Чэпчэки сыаналаах диэн дьон уочаракка турдулар. Баһаар сабыллыыта оҕуруот аһа тиэйиилээх колхоз массыыналара тиийэн кэллилэр. Сарсын өссө кыахтаах атыы тахсыа турдаҕа...

Бытыктаах киһи
Кэпсээҥҥэ эбэҥки дьиэ кэргэнин туһунан кэпсэнэр. Кинилэр тордоххо төрдүөн олороллор. Тыралгын диэн уон үстээх уолчаан убайа Тэкээстиин аҕаларын кытта тэҥҥэ булка сылдьаллар, сохсолору кэрийэллэр. Биир киэһэ тордохторугар кугас уһун бытыктаах билбэт киһилэрэ киирэн кэлбитигэр сүрдээҕин сэрэхэчийдилэр. Ол түүн хоноһолорун манаан сүгүн да утуйбатылар. Сарсыныгар Тыралгын ийэтигэр доҕор буола хаалла, хоноһолоро каартаны уонна компаһы таһааран өр да өр одуулуу олордо. Тыралгын бытыктаах киһитин батыһыннаран сохсолору кэрийдилэр, куруппааскылары ытан өлөрдүлэр. Онтон ыла куруук бииргэ бултуур буоллулар. Биир күн буурҕа түһэн суолларын сүтэрэн мунан хааллылар. Аргыһа уолу сүгэн, ардыгар соһон тордоҕу киэһэлик дьэ буллулар. Саас кэлэн биир сарсыарда киһилэрэ барарыгар бары тордохтон тахсан батыһа көрөн хааллылар.
Биир киэһэ Совет председателэ Кунгаан кэлэн Тыралгын үөрэххэ барыахтааҕын туһунан улуустан ыйаах кэлбитин тиэрдэр. Дьоно уолбутун былдьаан өлүүгэ ыыталлар диэн дэлби хараасталлар. Тыралгын Тиксинэн эргийэн, Лена устун айаннаан куоракка кэлэр. Гостиницаҕа кинилэргэ кэлэ сылдьыбыт нуучча киһитин көрсөр. Тылбаас нөҥүө кэпсэтэн билбитэ, Баданов Иван Семенович экспедицияҕа сылдьан, мунан кинилэргэ тиийэ сылдьыбыт эбит. Улуус ситэриилээх комитетыгар тиийэн кини уолчааны үөрэххэ ыыталларыгар дьаһал бэрдэрбит. Сарсыныгар Иван Семенович Тыралгыны куорат оскуолатыгар интернакка олохтуур. Кэлин Тыралгын Ленинградтааҕы хотугу норуоттар институттарын бүтэрэн дойдутугар учууталынан үлэлиир. Онон нуучча үөрэхтээҕэ Бадановка махтала муҥура суох.
Исай Никифоров сэһэнигэр сэрии кэнниттэн дойдутугар төннүбүт саллаат Илья Доҕуурап колхоһу чөлүгэр түһэриигэ күннэтэ түбүктээх үлэтин сырдатан көрдөрөр. Итини таһынан кинигэҕэ “Бытыктаах киһи”диэн бэрт сэргэх кылгас кэпсээн киирбит.

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ ведущай библиограф Илларионова Саргылана СӨ Национальнай библиотеката. Оҕо ааҕар киинэ