Мариналаах Нарыйа бэһис кылаастан ыла бииргэ паартаҕа олороллор. Билигин кинилэр уон бииристэр. Кыргыттар сүрдээх эйэлээхтэр, бэйэ-бэйэлэригэр үөрэхтэригэр куруук көмөлөсүһэллэр. Олохторо да майгыннаһар курдук, иккиэн соҕотох ийэ оҕолоро. Марина ийэтэ кэргэннэммэккэ эрэ икки оҕолоох, кыыс алтыска үөрэнэр Митя диэн бырааттаах. Оттон Нарыйа аҕата үс оҕотун хаалларан аҕыйах сыллааҕыта эдэр биэлсэр кыыска иирэн барбыт. Онно кини балтараа саастаах кыракый кыыс оҕолоох. Нарыйалаах аҕаларын, кини саҥа кэргэнин олох сөбүлээбэттэр.
Бииргэ үөрэнэр уоллара Борис саҥа учууталлыы кэлбит кыыһы сөбүлээн иҥээҥниирин туһунан кыргыттар көрүстүлэр эрэ кэпсэтэллэр. Иккис кылаастары үөрэтэр Ираида Ивановна даҕаны Бориһы сөбүлүүр быһыылаах. Бииргэ олорор кыыһынаан уолу ыҥыран дьиэлэригэр сырытыннараллар үһү. Кыргыттар дьүөгэлэрин Миланы аһыналлар. Борис кыыстыын үс сыл доҕордоһон баран быйылгыттан кини диэки көрбөт даҕаны. Оттон Мила уолу сөбүлүүрэ ордук күүһүрбүт курдук. Дьҥинэн кини ол учууталтан туох да итэҕэһэ суох ээ.
Марина ийэтэ Елена детсадка воспитатель көмөлөһөөччүтүнэн уонна поварынан үлэлиир. Дьиэтигэр киэһэ хойут биирдэ кэлэр. Эбэлэрэ Настаа эмээхсин кыыһа ыал буолбатаҕар бэйэтин эмиэ буруйдана саныыр. Елена педучилищеҕа үөрэнэ киирээт уолу батыһыннаран аҕалбыта, эмээхсин бэркэ билэр киһитин оҕото буоларын билбитэ. Настаа эмээхсин сэрии кэмигэр уончалаах кыыс этэ. Кинилэри ыаллыы Уйбаныаптар диэн кыахтаах ыал олорбуттара. Ыал Тимофей диэн олус оттомо суох соҕотох уоллаахтара. Настааны ийэтэ аһылык бэриһиннэрэээри ол ыалга көмөлөһүннэрэ ыытара. Киэһэ лэппиэскэ сыыһын бэристэхтэринэ Настаа дьиэтигэр сыа-сым курдук тутан аҕалан ол аччык кэмҥэ тыыннаах хаалбыттарыгар көмөлөспүт буолуон сөп. Дьиэлээх уол Настаа быраатын көр-нар оҥостон мэлдьи сордуура. Ол Тимофей уола Григорий күтүөттүү кэлбититтэн эмээхсин наһаа хомойбута. Этэн көрбүтүн кыыһа истибэккэ барсыбыта, сотору буолаат Маринатынан ыарахан төннөн кэлбитэ. Биэс сыл буолан баран Митятын оҕоломмутугар Настаа эмиэ кинини уорбалыыр. Ол киһи оҕолорун туһунан сураспат, көмөлөспөт даҕаны. Сураҕа, ханнык эрэ тэрилтэҕэ улахан дуоһунастаах тойон үһү.
Кылаас салайааччыта Нина Иннокентьевна уон биирис кылаас үөрэнээччилэрин тэтэрээттэрин бэрэбиэркэлии олорор. Саха тылыгар өйтөн суруйууну Марина эрэ үчүгэйдик суруйбут. Саха тылын салаатыгар туттарсыа дии санаабыта, кыыс алын кылаас учууталын үөрэҕэр Благовещенскай университетыгар туттарсар буолбутун истэн соһуйар. Үөрэхтэрэ бүтэрэ чугаһаата да, экзамеҥҥа наадыйбаттарын уонна атын учууталлар үҥсэллэрин иһин оҕолору мөҕөттүүр. Борис үөрэҕин түмүктээбэтигэр тиийбитин, эбии үөрэххэ сылдьыбатын кылааһын оҕолоругар этэр. Мила Борис туһунан кэпсэтиини олох сөбүлээбэт. Түргэнник оскуоланы бүтэрэн мантан бара охсуон эрэ баҕарар.
Николай кыргыттара куота көтө сылдьалларыттан кыыһыран дьиэтигэр кэлэр. Нина дьиҥинэн кинини кэргэниттэн араарар санаата суоҕа, ыарахан буолбутун билэн дойдутугар барыаҕын Колята тохтоппута. Дьиҥинэн баран хаалбыта буоллар Коля баҕар батыһан тиийиэ этэ. Кэнники кэмҥэ кыыстарын Сахаянушка эрэ туһугар олорор курдуктар. Коля үлэ уруогун учуутала этэ да уурайбыта, оҕолорун кытта алтыһарын ыарырҕаппыта. Билигин жкх-ҕа электригынан үлэлии сылдьар.
Субуота күн оскуолаҕа дискотека буолла. Кыргыттар күүстэринэн Миланы үҥкүүгэ соһон киллэрдилэр. Нарыйа үҥкүүлүү сылдьан алҕаска Ираида Ивановнаҕа кэтиллэ түстэ. Бырастыы гыннарбытын үрдүнэн кыыһырбыт Борис Нарыйаны санныттан ылан тиэрэ садьыйбытыгар кыыс истиэнэҕэ саалынна. Кылаас кыргыттара уолаттарынаан Борис үрдүгэр түстүлэр.
Ираида Ивановна оҕолор тэтэрээттэрин бэрэбиэркэлии олорор. Кини оскуола оҕотун иирдэн бөһүөлэккэ тыл-өс бөҕөтө тарҕанна. Кыыс Бористан түөрт эрэ сыл аҕа, ити улахан арыт буолбатах. Борис ааспыт субуотаттан кэлбэтэҕэр олуһун суохтаата. Киэһэ буруйдаммыт оҕо курдук туттан Борис киирэн кэлбитигэр Ираида Ивановна кэпсэппэккэ хоско киирэн хаалла.
Нина Иннокентьевна Борис бэрээдэгиттэн долгуйа сыдьар. Биир эрэ чиэппэр хаалбытын кэннэ үөрэҕин быраҕан куоракка суоппар курсугар бараары сылдьарын ийэтэ кэпсээбит. Ираида Ивановналыын арахсыахтарыттан ыла үөрэммэтэҕэ иккис нэдиэлэтигэр барбыт, эбиитин иһэн баран кулуупка охсуспута биллибит.
Марина аҕатын туһунан билиэн баҕарара күүһүрэн иһэр. Ийэтигэр анаммыт суруктары булан ааҕан ол киһи бастакы кэргэниттэн сокуонунан арахсыбакка сылдьан иккиһин кэргэннэммитин билэр. Суруктарыгар оҕолорун туһунан ахтан-санаан да ааспат диэн Марина кыһыйан суруктары уоттаары турдаҕына ийэтэ киирэн кэлэр. Елена хоһугар сытан бу сыллар тухары киниэхэ наадыйбат оҕолорун аҕатын өр да күүппүтүн саныы сытар. Андрей Владимирович диэн тас көрүҥүнэн, сиэр-майгы өттүнэн кимиэхэ да сирдэрбэт бииргэ үөрэммит киһитэ кинини таптыырын уонна кэтэһэрин билэр. Онон иккиттэн биирин быһаардаҕына сатанар.
Оҕолор оскуоланы бүтэрэн ыччат таптаан сылдьар ырааһыйатыгар муһуннулар. Бүтэрээччилэр бары куоракка хаалан туттарсыахтаахтар, арай Марина эрэ соҕуруу барар буолла. Бу кылаас оҕолоро бэйэ-бэйэлэригэр наһаа истиҥ сыһыаннаахтар. Мила кыргыттартан саамай сэмэйдэрэ Сергейдиин доҕордоһон эрэр. Соторутааҕыта аҕай Нарыйа Витюшаны сөбүлүүрүн дьэ өйдөөбүтэ. Ол эрээри кини ийэтин курдук кэлтэй таптыан, кини курдук дьылҕаланыан баҕарбат. Нарыйа ийэтэ быраҕан барбыт аҕаларын оҕолорунааҕар ордорор курдугуттан наһаа сөҕөр. Итинник күүстээх, бэриниилээх тапталы Нарыйа эмиэ билиэн баҕарар, ардыгар ийэтигэр ымсыыра саныыр. Оҕолор кутаа тула олорон инники олохторун, таптал туһунан истиҥник кэпсэтэллэр.
Витюша ийэтэ Анна Афанасьевна дьүөгэтин Ларисаны көрсөн баран уруккуну саныы олордо. Лариса уонна Сергей ахсыс кылаастан доҕордоспуттара, наһаа кыраһыабай пааралар этэ. Лариса мединститутка Москваҕа үөрэнэр буолбута. Ийэтэ ыарытыйара, сотору буолаат бу орто дойдуттан бараахтаабыта. Кэриэһин толорон кыыһыгар үөрэҕэр кыайан төннөн барыа суоҕа диэн биллэрбэтэхтэрэ. Онтон Лариса эмискэ ыалдьыбытыгар дьүөгэлэрэ икки Анялар Москваҕа көппүттэрэ. Дойдутугар кэлэн туохтан эрэ сүр баттаппыт курдуга, онтон ыла сүүрбэттэн тахса сыл “ньиэрбэ ыарыһах” аатыран сылдьар. Лариса Сергейин куруук ахтара, саныыра. Онтон өр сыл буолан дойдутугар төннүбүт Сергейи билбэтэх курдук туттубута. Кэлин Ларисалаах Сергей туһунан дьон арааһы кэпсэтэр буоллулар. Сергей үөрэҕин бүтэрэн баран атын улууска үлэлээбитэ. Биирдэ эмит кэлэн Ларисатын көрдөҕүнэ наһаа хараастара. Билигин маһын-мууһун кини дьаһайар, оттон дьүөгэ Анналар кэлэ-бара көмөлөһө сылдьаллар.
Анна Алексеевна дьүөгэтэ Анна киирэ сылдьыбытыгар араас сонуннары кэпсэттилэр. Марина үөрэҕэр киирбит, оттон Борис кыайан туттарсан киирбэккэ аармыйалыыр. Ираида Ивановналыын холбоһор буолбуттар. Уол аармыйа кэнниттэн милицияҕа үлэлии киириэхтээх, онтон кэтэхтэн юридическайга туттарсар былааннаах. Анна Афанасьевна уолу тапталын туһугар туруулаһар диэн хайгыыр. Оттон кини тапталын туһугар охсуспатаҕа, саҥата суох туран биэрбитэ. Ол эрээри Николайын куһаҕаннык санаабат, кэлин аһынар да буолан эрэр. Дьиэтээҕи түбүгүн бүтэрэн дьэ саҥа уоскуйан олордоҕуна Николай кэпсэтээри кэлэ сылдьыбытын үүрэн ыытар.
Нарыйа аҕаларын эдэр кэргэнэ миэбэлин атыылаан арахсабын диэн дьоно кэлбиттэригэр көһөн барсан хаалбыт. Онон ийэтэ аҕаларын арыгытын эмтэтэн баран дьонугар тэрийэн ыытаары кыһаллар. Атын улууска олохсуйа барарыттан хомойор да, соҕотоҕун кыайан кыстыа суоҕа диир. Нарыйа ийэтин наһаа аһынар уонна кини олоҕун хатылыан баҕарбат.
Лариса Атласовтар төрүттэриттэн соҕотоҕун ордо сылдьар. Кинилэр хос-хос эбээлэрин оҥорбут айыытыттан бүтүн аймаҕынан эстэн эрэллэр. Настаа эмээхсин эбээтиттэн истибит кистэлэҥин туһунан Сергей Акимовичка кэпсииргэ быһаарынар. Кинилэр нэһилиэктэригэр Силэпиэн диэн айылҕаттан айдарыылаах, киһини өтө көрөр кырдьаҕас олорбут. Нэһилиэккэ киирэр дьон кырдьаҕас уҥуоҕун ытыктаан бэлэх-туһах биэрэн ааһаллар. Ааһан иһэн аартыкка халы-мааргы тылласпыт дьон иэдээҥҥэ түбэһэллэрэ баар суол эбит. Настаа Лариса хос-хос эбээтин туһунан маннык үһүйээни Сергейгэ кэпсээн биэрэр. Орто баай ыал мааны кыыстара Ыстапаанньыйа сэниэ уолга кэргэн тахсыбыт. Кэрэ сэбэрэм кэхтиэ диэн оҕолонуон олох баҕарбат эбит. Ыарахан буолаат ытаан-соҥоон олус аймаммыт. Ытык кырдьаҕас кинилэр дьиэлэригэр киирэн олордоҕуна кыыс хаппахчытыттан “өлбүт оҕо төрөөтөҕүнэ үөрүөм этэ” диэн сүөргү тыллары истибит, дэлби кыыһырбыт. Ити киэһэ кыыстара улаханнык эрэйдэнэн өлбүт уол оҕону төрөөбүт. Ол кэннэ кыыс уостан барбыт, тылыттан маппыт, онтон отут сааһыгар кыыс оҕону төрөөбүт. Кыыһа уончалааҕар олох эдэр сааһыгар олохтон туораабыт. Ити курдук төрүттэрэ сөбө суохтук тылласпытыттан көлүөнэттэн көлүөнэҕэ биир кэм хатылана турбут. Бары биирдии кыыстаахтар, ньиэрбэ ыарыһах аатыраллар. Сергей маны олус долгуйа истэн аартыкка сылдьан бэлэх биэрэргэ сананар. Кэлин Ларисаны кырдьаҕас уҥуоҕар илдьэ сылдьаары гынарын Настааҕа кэпсиир. Сергей Акимович кэргэниттэн арахсан дойдутугар кэлэн билигин дьонун дьиэтигэр олорор. Ийэтэ оскуолаҕа сылдьан уола Ларисалыын доҕордоһорун удьуор ыарыылаахтар диэн олох сөбүлээбэтэҕэ. Үөрэҕин бүтэрэн атын улууска үлэлии сылдьан бэйэтин саастыы учуутал кыыһы кэргэн ылбыта. Сотору буолаат кыыс оҕоломмуттара. Ол тухары Сергей Ларисатын умнубакка эрэйи көрбүтэ. Оттон Лариса бу сыллар тухары күлүк эрэ курдук олорон кэллэ. Сергей икки сыллааҕыта дьиэтигэр киирэн кэлбитигэр эмискэ өйө-санаата дьэҥкэрэн кэлбитэ дьикти. Ол кэмтэн ыла кини олоххо тардыһыыта күүһүрбүтэ. Саамай дьоло диэн кинилэр Сергейдиин билигин кырачаан киһини күүтэллэр. Кини оҕото уол буолуо диэн эрдэттэн эрэнэр, оччоҕо кинилэргэ бэриллэн испит ыарыы халбарыйара саарбаҕа суох.
Сергей палаатаҕа киирбитигэр саҥа төрөөбүт уол оҕону илиитигэр көтөхтөрөн кэбистилэр. Оҕо ытааран бэбээрбитигэр дьон күлсэн тоҕо бардылар. Олох салҕанар...

Татьяна Находкина сэһэнигэр тапталга бэриниилээх буолууну, таптал баар буолан киһи олоххо тардыһыыта күүстээҕин ойуулуур. Ону тэҥэ улахан саастаах оскуола оҕолорун маҥнайгы симик иэйиилэрэ, бэйэ-бэйэлэригэр истиҥ сыһыаннара көстөр.

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ ведущай библиограф Илларионова Саргылана СӨ Национальнай библиотеката. Оҕо ааҕар киинэ